✨Chi Bông phấn

Chi Bông phấn (danh pháp khoa học: Mirabilis) là một chi thực vật có hoa trong họ Nyctaginaceae, được biết đến như là bông phấn, với các tên gọi trong tiếng Anh là four-o'clocks (bốn giờ) hay umbrellaworts (cỏ dù). Loài được biết đến nhiều nhất có lẽ là Mirabilis jalapa, được trồng tại Việt Nam với tên gọi bông phấn.

Chi này chứa các loài cây thân thảo, chủ yếu được tìm thấy tại châu Mỹ. Một số loài tạo thành các rễ củ cho phép chúng sống lâu năm qua các mùa khô và lạnh. Chúng có hoa nhỏ với họng sâu, thường rất thơm.

Mặc dù được biết đến như là các loại cây cảnh, nhưng ít nhất 1 loài là mauka (M. expansa) được trồng làm thực phẩm dưới dạng rau ăn củ.

Phân loại

Chi Mirabilis được Carl Linnaeus thiết lập năm 1753 trong Species Plantarum, quyển 1, trang 177. Loài điển hình là Mirabilis jalapa. Tên chi Mirabilis bắt nguồn từ tiếng Latinh mirabilis có nghĩa là diệu kì.

Chi Mirabilis thuộc về tông Nyctagineae của họ Nyctaginaceae.

Năm 1934 Anton Heimerl chia chi Mirabilis làm 6 tổ:

• Tổ Mirabilis: Chứa khoảng 10 loài từ tây nam Hoa Kỳ tới Mexico và bắc Trung Mỹ.
• Tổ Mirabilopsis Heimerl: Chỉ chứa 1 loài từ tây nam Hoa Kỳ tới miền bắc Mexico.
• Tổ Oxybaphoides A.Gray: Chứa khoảng 17 loài từ tây nam Hoa Kỳ tới miền bắc Mexico, tại Nam Mỹ và Nam Á.
• Tổ Oxybaphus (L'Heritier ex Willdenow) Heimerl: Chứa khoảng 25 loài từ tây nam Hoa Kỳ qua Mexico và Trung Mỹ tới Nam Mỹ.
• Tổ Paramirabilis Heimerl
• Tổ Quamoclidion (Choisy) A.Gray: Chứa khoảng 6 loài từ tây nam Hoa Kỳ tới miền bắc Mexico.

Các loài

Mirabilis aggregata (Ortega) Cav. Mirabilis albida (Walter) Heimerl Mirabilis alipes (S.Watson) Pilz Mirabilis austrotexana B.L. Turner Mirabilis bigelovii A. Gray Mirabilis californica A. Gray Mirabilis campanulata Heimerl Mirabilis ciliatifolia (Weath.) Standl. Mirabilis coccinea (Torr.) Benth. & Hook.f. Mirabilis collina Shinners Mirabilis comata (Small) Standl. Mirabilis decipiens (Standl.) Standl. Mirabilis donahooiana Le Duc Mirabilis dumetorum Shinners Mirabilis elegans (Choisy) Heimerl Mirabilis expansa (Ruiz & Pav.) Standl. Mirabilis gigantea (Standl.) Shinners Mirabilis glabra (S. Watson) Standl. Mirabilis glabrifolia (Ortega) I.M. Johnst. Mirabilis glandulosa (Standl.) W.A. Weber Mirabilis gracilis (Standl.) Le Duc Mirabilis grandiflora (Standl.) Standl. Mirabilis greenei S.Watson Mirabilis himalaica (Edgew.) Heimerl. Loài này là duy nhất thuộc chi Mirabilis nằm ngoài khu vực châu Mỹ và không có quan hệ họ hàng gần với các tổ Oxybaphoides và Oxybaphus như gợi ý trước đây mà dường như tạo thành nhánh quan hệ gần với tổ Quamoclidion nghĩa hẹp. Mirabilis hintoniorum Le Duc Mirabilis hirsuta (Nutt.) MacMill. Mirabilis intercedens Heimerl Mirabilis jalapa L. - Bông phấn. Mirabilis laevis (Benth.) Curran Mirabilis latifolia (A. Gray) Diggs, Lipscomb & O'Kennon Mirabilis linearis (Pursh) Heimerl Mirabilis longiflora L. Mirabilis longipes (Standl.) Standl. Mirabilis macfarlanei Constance & Rollins Mirabilis melanotricha (Standl.) Spellenb. Mirabilis microchlamydea (Standl.) Standl. Mirabilis multiflora (Torr.) A.Gray Mirabilis nesomii B.L. Turner Mirabilis oaxacae Heimerl Mirabilis oblongifolia (A. Gray) Heimerl Mirabilis odorata L. Mirabilis oligantha (Standl.) Standl. Mirabilis ovata (Ruiz & Pav.) Meigen Mirabilis oxybaphoides (A.Gray) A.Gray Mirabilis polonii Le Duc Mirabilis polyphylla (Standl.) Standl. Mirabilis pringlei Weath. Mirabilis prostrata (Ruiz & Pav.) Heimerl Mirabilis pudica Barneby Mirabilis pulchella Standl. & Steyerm. Mirabilis pumila (Standl.) Standl. Mirabilis rotundifolia (Greene) Standl. Mirabilis russellii Le Duc Mirabilis sanguinea Heimerl Mirabilis suffruticosa (Standl.) Standl. Mirabilis tenuiloba S. Watson Mirabilis texensis (J.M. Coult.) B.L. Turner Mirabilis triflora Benth. Mirabilis urbani Heimerl Mirabilis violacea (L.) Heimerl Mirabilis viscosa Cav. Mirabilis watsoniana Heimerl Mirabilis weberbaueri Heimerl Mirabilis wrightiana A. Gray ex Britton & Kearney