✨Lê Hữu Kiều

Lê Hữu Kiều sinh ngày 10 tháng 8 năm 1915, mất ngày 23 tháng 5 năm 1989, là nhà hoạt động cách mạng lão thành, [https://baonamdinh.vn/channel/5093/201801/truong-chinh-mot-nhan-cach-lon-mot-nha-lanh-dao-kiet-xuat-cua-cach-mang-viet-nam-nhung-nam-thang-lam-viec-ben-anh-truong-chinh-ky-32-2522922/ nguyên Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ, Tổng biên tập báo Sự thật] (tiền thân của báo Nhân dân), [https://thanhnien.vn/nam-bo---nhung-ngay-cach-mang-thang-tam-no-luc-hop-nhat-2-xu-uy-1851489617.htm Giám đốc đầu tiên của Nhà xuất bản Sự thật (tiền thân của Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia - Sự thật)], Chủ nhiệm báo Cứu quốc (tiền thân của báo Đại Đoàn kết).

Ông còn là giáo sư, nhà nghiên cứu lý luận phê bình văn học, dịch giả và nhà báo.

Thời niên thiếu

Thân thế

Ông sinh ngày 10 tháng 8 năm 1915 tại thôn Bút Cương, xã Hoằng Phúc (nay là thị trấn Bút Sơn), huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa, trong một gia đình trung lưu có truyền thống Nho học. Thân mẫu của đồng chí Lê Hữu Kiều là cụ Cao Thị Vinh, mất năm 1926 khi Lê Hữu Kiều mới 11 tuổi. Thân phụ của Lê Hữu Kiều là cụ Lê Dạ Châu, đậu tú tài năm 1918 tại khoa thi cuối cùng của triều đình phong kiến. Mặc dù đỗ đạt nhưng cụ không ra làm quan mà ở nhà dạy học.

Tú tài trường Bưởi - Chu Văn An (Hà Nội)

Ngay từ khi còn rất nhỏ, Lê Hữu Kiều đã được cha dạy chữ Nho và chữ Quốc ngữ, bước đầu tiếp xúc với văn học cổ điển Trung Hoa và ca dao, tục ngữ của Việt Nam. Với mong muốn sau này con dấn thân vào con đường văn chương chữ nghĩa, chú trọng đến tinh hoa cổ điển nên cụ đặt tên con là Lê Hữu Kiều và đặt luôn bút danh sau này là Nam Mộc.

Vì là con nhà Nho, Lê Hữu Kiều được học hành đến nơi đến chốn. Ông đã trải qua các trường học ở tỉnh Thanh, Vinh, Huế, Hà Nội và đỗ tú tài tại trường Lycée du Protectorat tức trường Bưởi - Chu Văn An năm 1933.

Sự nghiệp hoạt động cách mạng

Nhà giáo, nhà báo giác ngộ cách mạng

Sau khi tốt nghiệp tú tài, lại thông thạo 3 ngoại ngữ (tiếng Việt, tiếng Pháp và tiếng Trung), ông bắt đầu cuộc đời nhà giáo, dạy văn học Việt Nam và văn học Pháp tại một số trường tư thục ở Thuận Hóa, Thanh Hóa, trường Gia Long ở Hà Nội và trường Nguyễn Văn Khuê ở Sài Gòn, được giác ngộ và tham gia hoạt động cách mạng.

Những năm 1936 - 1939, trong thời kỳ Mặt trận dân chủ Đông Dương, ông vừa dạy học, vừa tham gia viết bài cho các tờ báo của Đảng như Thế giới, Tin tức, Bạn dân, Dân tiến, trở thành cây bút chính luận sắc bén. Năm 1937, Lê Hữu Kiều được kết nạp vào Đoàn Thanh niên dân chủ và năm 1938 trở thành đảng viên của Đảng Cộng sản Đông Dương.

Cuối năm 1939, Chiến tranh thế giới lần thứ hai bùng nổ, chính quyền thuộc địa ở Đông Dương phát xít hóa bộ máy, đặt những người cộng sản ra ngoài vòng pháp luật, tổ chức bắt bớ, đánh phá tổ chức cộng sản rất khốc liệt. Vì vậy những năm 1939 - 1942, Lê Hữu Kiều về Thanh Hóa hoạt động. Ông là thành viên sáng lập và là Hiệu trưởng Trường Tư thục Lam Sơn, chủ bút báo Bạn đường - cơ quan ngôn luận của phong trào Hướng đạo sinh ở Thanh Hóa.

Lê Hữu Kiều cũng là nhân vật tích cực của Hội truyền bá chữ Quốc ngữ, và là người sáng lập Đoàn Thiếu sinh Lê Lai ở đây. Mùa hè năm 1942, trường Lam Sơn bị đóng cửa, báo Bạn đường bị chính quyền thực dân đình bản.

Đặc phái viên của Tổng Bí thư Trường Chinh

Từ ngày 25 đến ngày 28 tháng 02 năm 1943, tại Võng La thuộc Đông Anh, tỉnh Phúc Yên, nay là ngoại thành Hà Nội, đã diễn ra Hội nghị Thường vụ Trung ương Đảng để bàn việc mở rộng Mặt trận Dân tộc Thống nhất và xúc tiến khởi nghĩa vũ trang. Đây là hội nghị cụ thể hóa Nghị quyết Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Ngay sau Hội nghị quan trọng này, tại một cơ sở bí mật ở Cổ Nhuế, Từ Liêm ngoại thành Hà Nội, Tổng Bí thư Trường Chinh đích thân gặp đồng chí Lê Hữu Kiều giao nhiệm vụ vào gấp Nam Bộ truyền đạt ngay đường lối của Trung ương trong tình hình mới để các đồng chí Nam Bộ thực hiện, kèm theo đó là bức thư của Tổng Bí thư gửi các đồng chí Nam Bộ.

Đầu năm 1943, ở Sài Gòn và các tỉnh lân cận có hai nhóm cộng sản hoạt mạnh nhưng khá độc lập với nhau có thể do điều kiện hoạt động bí mật. Vì vậy, khi vào tới Nam Kỳ với tư cách là đặc phái viên của Trung tương, đồng chí Lê Hữu Kiều chỉ bắt liên lạc được với một nhóm cộng sản hoạt động ở vùng Bà Quẹo và các tỉnh miền Đông, Nhận ra ngay những khó khăn của Nam Kỳ, đồng chí Lê Hữu Kiều viết báo cáo gửi Trung ương và đề nghị Trung ương tăng cường thêm cán bộ cho Nam Kỳ.

Thành lập Xứ ủy lâm thời (Xứ ủy Giải phóng)

Ở Nam Kỳ, đồng chí Lê Hữu Kiều bắt liên lạc được với các đồng chí trong Ban Cán sự Đảng Liên Tỉnh ủy miền Đông chưa bị bắt cùng các đồng chí Hoàng Tế Thế, Hoàng Dư Khương, Lê Minh Định, Nguyễn Thị Thập từ Liên Tỉnh ủy Mỹ Tho lên, đồng chí Trần Văn Trà từ miền Trung vào lập ra một nhóm để xây dựng cơ sở, tiếp tục ra báo Giải phóng cho nên nhóm Cộng sản này gọi là nhóm Giải phóng.

Sau khi nhận được báo cáo và đề nghị của đồng chí Lê Hữu Kiều, tháng 8 năm 1943, Tổng Bí thư Trường Chinh cử đồng chí Nguyễn Hữu Ngoạn (tức Giang) vào tăng cường cho nhóm của đồng chí Lê Hữu Kiều, mang theo những tài liệu và chỉ thị mới của Đảng cho Nam Bộ.

Tháng 10 năm 1943, hai phái viên của Trung ương là Lê Hữu Kiều và Nguyễn Hữu Ngoạn cùng các đồng chí Nguyễn Thị Thập, Bùi Văn Dự, Trần Văn Trà, Lê Minh Định, Hoàng Dư Khương và đồng chí Hoàng Tế Thế... quyết định thành lập Ban Cán sự miền Đông Nam Kỳ. Đồng chí Lê Hữu Kiều là người lãnh đạo chủ chốt được phân công xúc tiến chuẩn bị thành lập Ban Cán sự miền Tây Nam Kỳ để tiến tới thành lập Ban Cán sự Nam Kỳ - tức Xứ ủy lâm thời.

Giữa năm 1944, Ban Cán sự miền Đông Nam Kỳ quyết định thành lập Kỳ bộ Việt Minh Nam Kỳ. Báo Giải phóng là cơ quan của Kỳ bộ. Kỳ bộ Việt Minh Nam Kỳ ra sức phát triển các tổ chức cơ sở rộng khắp cả ở miền Đông, miền Trung và miền Tây Nam Bộ, lan vào các đồn điền, xí nghiệp và một số đô thị, chủ yếu vẫn bám chắc vào vùng nông thôn rộng lớn.

Sau ngày Nhật đảo chính Pháp (09 tháng 3 năm 1945), một số đồng chí vượt ngục Bà Rá như Trần Văn Vi (Dân Tôn Tử), Tô Ký trở về hoạt động trong Ban Cán sự miền Đông Nam Kỳ. Ngày 20 tháng 3 năm 1945 [2], các đồng chí Nguyễn Thị Thập, Trần Văn Già, Trần Văn Vi, Nguyễn Văn Cảnh, Nguyễn Văn Chim... họp tại Xoài Hột, Châu Thành, Mỹ Tho lập Xử ủy lâm thời Nam Kỳ, bầu đồng chí Dân Tôn Tử làm Bí thư Xứ ủy. Xứ ủy tiếp tục lấy báo Giải phóng làm cơ quan hướng dẫn phong trào, ra thêm báo Độc Lập. Xứ ủy lâm thời Giải phóng đã tổ chức được 10 tỉnh ủy lâm thời và 6 ban cán sự Đảng ở các tỉnh. Đây là bước phát triển mới của phong trào cách mạng ở Nam Kỳ dưới sự lãnh đạo của Xứ ủy Giải phóng. Tại Hội nghị toàn quốc của Đảng khai mạc ngày 14 tháng 8 năm 1945, đại biểu Xứ ủy Giải phóng và Xứ ủy Tiền phong báo cáo những khó khăn trở ngại của Nam Bộ vì xa Trung ương. Sau Hội nghị toàn quốc của Đảng, các đại biểu Nam Bộ tiếp tục dự Quốc dân Đại hội Tân Trào trong hai ngày 16 và 17 tháng 8 năm 1945 rồi mới lên đường trở lại Nam Bộ nhưng không kịp truyền đạt chủ trương Tổng khởi nghĩa của Trung ương thì ở Nam Bộ đã tiến hành Tổng khởi nghĩa giành thắng lợi vào ngày 25 tháng 8 năm 1945..

Tác phẩm chính

Lý luận chính trị

• Loài người trước chủ nghĩa tư bản (1946 - NXB Sự thật)
• Chương trình và Điều lệ Quốc tế Cộng sản (1946 - NXB Sự thật)
• Kể chuyện Liên Xô vĩ đại (1952 - NXB Sự thật)
• Hai phe trên thế giới (1952 - NXB Sự thật)
• Bần cố nông đoàn kết một nhà (1953 - NXB Sự thật)
• Đế quốc Mỹ là kẻ thủ phạm gây ra và kéo dài chiến tranh xâm lược Việt Nam, Miên, Lào (1954 - NXB Sự thật)
• Hồ Chủ tịch của chúng ta (1954 - NXB Sự thật)
• Chế độ ta Việt Nam dân chủ cộng hòa (1955 - NXB Sự thật)

Nghiên cứu văn học

• Noi theo đường lối văn nghệ Mác - Lênin của Đảng (1968 - NXB Văn học)
• Văn học miền Nam trong lòng miền Bắc (chủ biên - 1969 - NXB Văn học)
• Mấy vấn đề lý luận văn học (chủ biên - 1970 - NXB Văn học)
• Văn học, cuộc sống, nhà văn (viết chung - 1978 - NXB Văn học)
• Luyện thêm chất thép cho ngòi bút (1978 - NXB Văn học)
• Về lý luận - phê bình văn học (2002 - NXB Khoa học Xã hội)

Sách dịch

• Người mẹ (Maxim Gorki)
• Truyện sông Đông (Mikhail Sholokhov)
• Đất vỡ hoang (Mikhail Sholokhov)