✨Luật Hôn nhân và Gia đình (Việt Nam)

Luật Hôn nhân và Gia đình là một đạo luật của Việt Nam được Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa khóa I, kỳ họp thứ 11 thông qua vào ngày 19 tháng 12 năm 1959. Đạo luật được thông qua dựa trên sắc lệnh số 97 của Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa Hồ Chí Minh ban hành vào ngày 22 tháng 5 năm 1950. Sau khi được thông qua lần đầu tiên, đạo luật cũng đã có nhiều lần thay đổi toàn bộ lần lượt vào năm 1986, 2000, 2010 (chỉ sửa đổi, bổ sung) và năm 2014.

Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 đang được thực thi và sử dụng.

Bối cảnh

Tiền thân của Luật Hôn nhân và Gia đình được cho là Sắc lệnh số 97/SL được ban hành vào ngày 22 tháng 5 năm 1950 bởi Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa lúc bấy giờ là Hồ Chí Minh. Trong sắc lệnh đã đề cập đến 15 điều trong đó bao gồm việc ly hôn giữa các cặp vợ chồng và cho phép kết hôn trong giai đoạn để tang. Sắc lệnh sau đó cũng đã được kiểm tra bởi Thứ trưởng Bộ Tư pháp Trần Công Tường. Tuy nhiên, sắc lệnh cũng chưa đề cập đến vấn đề một vợ một chồng và đăng ký kết hôn giữa các cặp đôi.

Giai đoạn luật

Luật Hôn nhân và Gia đình 1959

Sau khi nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tuyên bố độc lập, trong phiên họp thứ 11 của Quốc hội Việt Nam Dân chủ Cộng hòa khóa I, Luật Hôn nhân và Gia Đình chính thức được thông qua vào ngày 29 tháng 12 năm 1959. Luật bao gồm 6 chương và tổng cộng 35 điều. Trong Điều 1 của Luật đã bắt đầu quy định về chế độ một vợ một chồng bao gồm việc cấm người đang có vợ hoặc chồng kết hôn với người khác trong Điều 5. Luật cũng đã quy định về độ tuổi kết hôn lần lượt là 18 đối với nữ và 20 đối với nam. Đồng thời, hình thức đăng ký kết hôn cũng đã xuất hiện khi hôn nhân sẽ chỉ hợp pháp khi việc kết hôn phải được công nhận và ghi vào sổ kết hôn của Ủy ban Hành chính cơ sở nơi sinh sống ở bên nữ hoặc bên nam.

Luật Hôn nhân và Gia đình 1959 chính thức được thực thi vào ngày 13 tháng 1 năm 1960 ở khu vực miền Bắc Việt Nam. Sau khi thống nhất, đến ngày 25 tháng 3 năm 1977, Hội đồng Chính phủ Việt Nam ban hành Nghị quyết 76/CP thì Luật mới có giá trị áp dụng trên toàn Việt Nam. Tuy nhiên, vào ngày 22 tháng 2 năm 1978, Tòa án Tối cao Việt Nam đã ra Thông tư số 60 liên quan đến các vấn đề giải quyết tranh chấp trong việc cán bộ, bộ đội đã kết hôn ở miền Nam và khi di chuyển ra Bắc đã kết hôn mới. Thông tư này đã quy định áp dụng thủ tục ly hôn đối với quan hệ vợ chồng giữa người chồng và người vợ lấy sau. Luật Hôn nhân và Gia đình 1986 (mang số 21-LCT/HĐNN7) chính thức được thông qua vào 29 tháng 12 năm 1986 bởi Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa VII trong kỳ họp thứ 12 bao gồm 57 điều và 10 chương. Trong Luật mới đã có những sửa đổi và bổ sung đáng kể trong việc cấm kết hôn bao gồm việc tảo hôn, cưỡng ép kết hôn, cản trở hôn nhân... Đồng thời, lần đầu tiên Luật cũng đề cập đến vấn đề kết hôn với người nước ngoài. Mặc dù pháp luật Việt Nam đã quy định việc một vợ một chồng từ Luật 1959 và tái khẳng định trong Luật 1986, tuy nhiên, trong giai đoạn này, Nhà nước Việt Nam vẫn thừa nhận các trường hợp cán bộ và bộ đội Việt Nam tập kết tại miền Bắc vào năm 1954 đã có vợ, có chồng tại miền Nam mà lấy vợ, lấy chồng ở miền Bắc.

Luật Hôn nhân và Gia đình 2000

Sau 8 năm kể từ khi Việt Nam thông qua Hiến pháp 1992, trong kỳ họp thứ 7 Quốc hội Việt Nam khóa X chính thức thông qua Luật Hôn nhân và Gia đình 2000 (mang số 22/2000/QH10) thay thế cho Luật Hôn nhân và Gia đình 1986 vào ngày 9 tháng 6 năm 2000. Luật bao gồm 110 Điều với tổng cộng 13 chương Đồng thời, luật pháp Việt Nam cũng chính thức quy định việc kết hôn phải đăng ký theo đúng quy định thì mới phù hợp với quy định pháp lý. Chính phủ Việt Nam sau đó cũng ban hành nhiều nghị định hướng dẫn trong đó có việc khuyến khích đăng ký kết hôn đối với các cặp đôi đã kết hôn trước ngày 3 tháng 1 năm 1987 – khoảng thời gian trước khi Luật Hôn nhân và Gia đình 1986 thực thi. Đối với giai đoạn từ sau khi Luật Hôn nhân và Gia đình 1986 được thực thi đến ngày 1 tháng 1 năm 2001 – khoảng thời gian Luật Hôn nhân và Gia đình 2001 được thực thi, các cặp đôi sống chung nhau được chính phủ yêu cầu phải đăng ký kết hôn trong thời hạn đến ngày 1 tháng 1 năm 2003. Sau thời gian này, các cặp đôi không đăng ký kết hôn sẽ không được pháp luật công nhận là vợ chồng.

Luật Hôn nhân và Gia đình 2014

Hiến pháp mới của Việt Nam được thông qua vào năm 2013 thì sau đó một năm, trong kỳ họp thứ 7 của Quốc hội Việt Nam khóa XIII đã chính thức thông qua Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 (mang số 52/2014/QH13) thay thế hoàn toàn cho Luật Hôn nhân và Gia đình 2000 vào ngày 19 tháng 6 năm 2014. Luật chính thức có hiệu lực vào ngày 1 tháng 1 năm 2015. Trong Luật mới số lượng Điều đã tăng lên 133, tuy nhiên, số chương đã giảm về 9. Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 cũng được xem là có nhiều điểm đổi mới khi chuyển đổi việc cấm kết hôn cùng giới thành "không thừa nhận" hôn nhân cùng giới. Đồng thời, đây cũng là lần đầu tiên, luật pháp hợp pháp hóa việc mang thai hộ, tuy chỉ với mục đích nhân đạo.

Một số nội dung cơ bản

Kết hôn

Luật Hôn nhân và Gia đình 1959 có quy định về chế độ một vợ một chồng và nghiêm cấm hành vi kết hôn với người khác khi đã có vợ hoặc chồng. Đồng thời, luật cũng áp dụng quy định về độ tuổi kết hôn lần lượt ở 18 tuổi đối với nữ và 20 tuổi đối với nam. Ngoài ra, luật cũng cấm kết hôn đối với các trường hợp trực hệ, giữa cha mẹ nuôi và con nuôi, giữa các anh chị em ruột hoặc cùng cha khác mẹ/cùng mẹ khác cha trong gia đình. Tuy nhiên, đối với các trường hợp khác lại cho phép cấm hoặc không tùy vào phong tục địa phương. Việc kết hôn cũng chỉ được hợp pháp khi được công nhận và ghi vào sổ kết hôn của chính quyền địa phương.

Đến năm 2000, pháp luật đã bổ sung thêm việc cấm kết hôn giữa những người cùng giới tính và một số trường hợp khác như kết hôn giả tạo, lừa dối kết hôn – ly hôn. Ngoài ra, luật cũng quy định bổ sung thêm các quyền yêu cầu hủy kết hôn. Tuy nhiên, qua các đời luật của Nhà nước Việt Nam thống nhất thì vấn đề ly thân giữa các cặp đôi vẫn không được đề cập cụ thể. Theo một số thống kê được đăng tải trên Trung tâm nghiên cứu giới, gia đình và cộng đồng đã trích dẫn cho rằng có 90% các cặp đôi ly hôn từng ly thân và 70% các cặp đôi ly hôn khi vừa mới kết hôn. Tạp chí Tòa án nhân dân cũng đã dẫn lời từ tạp chí Kiểm sát cho rằng Việt Nam nên có chế định ly thân trong Luật Hôn nhân và Gia đình.

Quan hệ giữa cha mẹ và con cái

Quan hệ giữa cha mẹ và con cái được quy định cụ thể trong Luật Hôn nhân và Gia đình 1959 thông qua việc "thương yêu, nuôi nấng, giáo dục con cái" đối với cha mẹ và "kính yêu, săn sóc, nuôi dưỡng cha mẹ" đối với con cái. Việc bình đẳng giữa các con và giới tính các con, cấm bạo hành con cái cũng được áp dụng và đối với trường hợp vứt hại trẻ sơ sinh cũng được quy định xử lý theo luật Hình sự. Ngoài ra, luật cũng cho phép việc nhận con nuôi của các cặp vợ chồng với điều kiện phải khai báo với chính quyền địa phương và không được phân biệt con nuôi với con ruột.