✨Nạn diệt chủng Rwanda

Nạn diệt chủng Rwanda, còn được biết dưới tên gọi Diệt chủng người Tutsi, là vụ giết người hàng loạt do chính quyền Rwanda do đa số người Hutu lãnh đạo nhắm tới sắc tộc Tutsi ở nước này. Ước chừng 500.000 tới 1.000.000 người Rwanda, tức 70% dân số người Tutsi, bị sát hại trong 100 ngày diễn ra nạn diệt chủng, từ 7 tháng 4 đến giữa tháng 7 năm 1994. Bên cạnh đó, 30% người Pygmy bị giết.

Nguyên nhân

Từ thế kỷ 13, người Tutsi, một sắc tộc chiếm khoảng 15% dân số ngày nay tại Rwanda, định cư tại Kenya và Tanzania đã di cư tới Rwanda rồi dần dần chiếm vai trò chính trị lớn trong xã hội Rwanda khi có thành viên của sắc tộc này này vươn lên làm thủ lĩnh, lãnh đạo những người Hutu bản địa, vốn chiếm tới 85% dân số. Những xung đột và khác biệt giữa người Hutu và Tutsi ngày càng lớn cả trên phương diện xã hội và kinh tế, nhất là khi kinh tế của người Hutu ngày càng phát triển. Sự đối lập trở nên rõ nét đặc biệt dưới thời kỳ thực dân Bỉ khi người Bỉ dành cho người Tutsi "quyền lãnh đạo" người Hutu, cho họ những đặc ân về nhà cửa, vị trí và giáo dục tốt hơn người Hutu.

Năm 1959, cuộc cách mạng dưới sự lãnh đạo của Grégore Kayibanda, người Hutu, đã giải phóng Rwanda thoát khỏi chế độ thực dân Bỉ. Ba năm sau, Grégore Kayibanda trở thành người lãnh đạo liên minh giữa người Hutu và người Tutsi vào năm 1962.

Tuy nhiên, đến đầu năm 1990 Rwanda rơi vào khủng hoảng kinh tế do sự trượt giá kim loại và cà phê trên toàn cầu, đã khiến đồng nội tệ của Rwanda sụt giảm tới 67% và sự suy giảm GDP tới 15%. Vào thời điểm này, những người Tutsi lưu vong tại Uganda thành lập Mặt trận yêu nước Rwanda (viết tắt là RPF). Cuộc khủng hoảng kinh tế tại Rwanda được coi là nguyên cớ để RPF tiến vào Rwanda năm 1993. Sự lo sợ bị người Tutsi trả đũa từ phía người Hutu, những người đã nắm quyền lãnh đạo đất nước hàng thập kỷ, có thể khiến họ buộc phải nghĩ đến việc ngăn chặn RPF nói riêng và người Tutsi nói chung.

Năm 1993, để tránh giao tranh và chia rẽ, chính phủ người Hutu và quân nổi dậy Tutsi chấp nhận chia sẻ quyền lực. Tuy nhiên, cho tới tận 6 tháng 4 năm 1994, Tổng thống Juvenal Habyarimana mới đồng ý đàm phán tại Burundi để thực thi Hiệp ước. Tối cùng ngày, trên đường về Kigali, chuyên cơ của tổng thống bị trúng đạn. Dù chưa xác định được quân nổi dậy Tutsi hay người Hutu đã bắn vào phi cơ của tổng thống, nhưng sự ra đi của tổng thống Juvenal Habyarimana đã châm ngòi cho nạn diệt chủng chỉ vài giờ sau đó

Diễn biến

Khi chuyên cơ của Tổng thống Rwanda Juvenal Habyarimana bị trúng đạn, chỉ vài giờ sau những người Hutu quá khích dựng lên 1.157 hàng rào xung quanh thủ đô. Những tay súng cực đoan Hutu Interhamwe được trang bị dao rựa, cuốc, dùi cui và súng trường phối hợp với binh lính người Hutu trong quân đội Rwanda hình thành đội quân giết người hung bạo, vác loa kêu gọi giết người Tutsi và cả những người ôn hòa cùng dòng máu Hutu mà Interhamwe gọi họ là những "con gián".

Những sĩ quan và binh sĩ người Bỉ trong lực lượng gìn giữ hòa bình Liên Hợp Quốc tại Rwanda bị sát hại ngày 7 tháng 4 năm 1994 đã trở thành một nguyên nhân quan trọng để Tổng thư ký Liên Hợp Quốc quyết định rút các lực lượng Liên Hợp Quốc khỏi Rwanda. Ngay sau đó, các đài phát thanh ở Rwanda đã phát sóng kêu gọi người Hutu đa số sát hại tất cả người Tutsi trong nước. Quân đội và cảnh sát quốc gia chỉ đạo việc thảm sát, họ còn dọa giết cả thường dân Hutu ôn hòa khi thuyết phục không hiệu quả. Hàng trăm nghìn người dân vô tội, chiếm 75% số người Tutsi sống tại Rwanda đã bị những người hàng xóm chém chết bằng dao phay. Bất chấp những tội ác khủng khiếp, cộng đồng quốc tế, trong đó có Hoa Kỳ, đã do dự. Họ gán một cách sai lầm tội ác diệt chủng với sự hỗn loạn trong bối cảnh chiến tranh bộ lạc. Tổng thống Bill Clinton sau này gọi việc Mỹ đã không làm gì để ngăn chặn nạn diệt chủng là "nỗi hối tiếc lớn nhất" của chính quyền Mỹ hồi đó do ông lãnh đạo.

Những vụ tàn sát lớn nhất đã diễn ra dưới sự điều khiển của Ladislas Ntaganzwa, thị trưởng Nyakizu. Theo cáo trạng của ICTR giữa khoảng 14 và 18 tháng 4 năm 1994, Ntaganzwa bị cáo buộc chỉ huy việc lập kế hoạch, chuẩn bị và thực hiện vụ thảm sát trên 20.000 người Tutsi tại giáo xứ Cyahinda. Ntaganzwa cũng bị cáo buộc sắp xếp và chỉ đạo vụ thảm sát hàng ngàn người Tutsi ở vùng Gasasa Hill; giết chết những người Tutsi chạy thoát trong vụ thảm sát tại Nkakwa; vụ giết người Tutsi vùng Maraba, vụ tàn sát người Tutsi tại Trung tâm Thương mại Nkomero, xã Kigembe và cho lệnh hiếp dâm phụ nữ người Tutsi rồi giết họ. Hãm hiếp và làm nhục được sử dụng như là công cụ chiến tranh của lực lượng cực đoan đối với những người phụ nữ Tutsi, những người vợ có chồng là người Tutsu hoặc những người được cho là đã giúp đỡ người Tutsi. Lực lượng cực đoan Interhamwe đã có các hành động dã man như là hãm hiếp, cắt âm vật, buộc làm nô lệ tình dục hoặc cưỡng bức phá thai.

Phản ứng của cộng đồng quốc tế

Cả thế giới dường như không có một động thái nào trước sự tàn sát người Tutsi và những người Hutu ôn hòa. Cộng đồng quốc tế đưa ra nhiều lý do để biện hộ cho sự "bàng quan" với nạn diệt chủng kinh hoàng tại Rwanda. Một số trong những lý do đó là vai trò của Liên Hợp Quốc và Mỹ, khi đánh giá quốc gia Rwanda không phải là nơi có tiềm lực mọi mặt để được ưu tiên đặc biệt. Thêm nữa, nước Mỹ vẫn đang bàng hoàng trước cái chết của 18 binh sĩ làm nhiệm vụ gìn giữ hoà bình tại Somali vài tháng trước đó

Giáo hội Rwanda xin lỗi về tội ác diệt chủng

Mặc dù các yếu tố tôn giáo không nổi bật, báo cáo năm 1999 của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đã quy lỗi cho một số nhà chức trách tôn giáo ở Rwanda, bao gồm cả Công giáo , Anh giáo và các giáo phái Tin lành khác, vì đã không lên án tội ác diệt chủng. Một số chức sắc của Giáo hội Công giáo đã bị Tòa án Hình sự Quốc tế Rwanda xét xử và kết án vì tham gia vào cuộc diệt chủng. Giám mục Misago bị buộc tội tham nhũng và đồng lõa trong cuộc diệt chủng, nhưng ông đã được xóa bỏ mọi cáo buộc vào năm 2000.   Tuy nhiên, cũng có nhiều giáo sĩ của Công giáo và các giáo phái khác đã hy sinh mạng sống của mình để bảo vệ Tutsis khỏi bị tàn sát. . Lời xin lỗi có một số đoạn như sau:

"Chúng tôi xin lỗi vì tất cả những sai lầm các nhà thờ đã mắc phải. Chúng tôi xin lỗi thay mặt cho tất cả các Kitô hữu vì tất cả các hình thức của những sai lầm. Chúng tôi rất tiếc rằng các thành viên nhà thờ đã vi phạm lời tuyên hứa của họ trung thành với điều răn của Thiên Chúa" - Tuyên bố của Hội nghị các Giám mục Kito giáo Rwanda, được đọc tại các giáo xứ trên cả nước... Hãy tha thứ cho chúng tôi, tha thứ cho sự hận thù đã dẫn đến nội chiến, dẫn đến mâu thuẫn giữa những người cùng đất nước chỉ vì sắc tộc của họ. Chúng ta đã không trở thành một gia đình, mà thay vào đó là giết chóc nhau".

Tuyên bố của các giám mục được xem như là một động thái tích cực trong nỗ lực hòa giải giữa các sác tộc Hutu và Tutsi Rwanda. Đức Giám mục Phillipe Rukamba, phát ngôn viên của Giáo hội Kito tại Rwanda cho biết tuyên bố được đưa ra vào thời gian trùng với ngày Chủ nhật kết thúc "Năm Thánh Của Lòng Thương Xót" theo tuyên bố của Giáo hoàng Francis nhằm khuyến khích tăng cường hòa giải và sự tha thứ trong nhà thờ và trên thế giới.

Trong chuyến thăm chính thức đầu tiên của Tổng thống Rwanda Paul Kagame ngày 20 tháng 3 năm 2017 tại Vatican, Giáo hoàng Phanxicô đã xin Chúa tha thứ cho các tội và các thiếu sót của Giáo hội và các thành viên với Giáo hội. Vatican thừa nhận rằng một số linh mục và nữ tu Công giáo đã “không chịu nổi hận thù và bạo lực” khi tham gia vào cuộc diệt chủng.

Tom Ndahiro, một nhà nghiên cứu tội ác diệt chủng ở Rwanda, cho biết ông hy vọng tuyên bố của giáo hội sẽ khuyến khích sự đoàn kết của Rwanda: "Tôi rất vui khi biết rằng trong tuyên bố của mình, các giám mục xin lỗi vì đã không thể ngăn chặn chặn được nạn diệt chủng này".