✨Phân biệt thuyết bộ

Phân biệt thuyết bộ (Phạn; Pāli: Vibhajjavāda; chữ Hán: 分別說部), còn gọi là Phân biệt bộ hay Phân tích bộ, là một danh xưng chung chỉ các nhóm tăng sĩ khác nhau thời kỳ đầu thuộc Sthavira Nikaya, nhưng có quan điểm bác bỏ học thuyết Sarvāstivāda (đặc biệt là học thuyết "nhất thiết hữu", sa. "sarvam asti") và học thuyết "Bổ-đặc-già-la" (sa. Pudgalavāda, pi. Puggalavāda).

Phân biệt thuyết bộ cùng với Đại chúng bộ, Độc Tử bộ và Nhất thiết hữu bộ là 4 bộ phái có ảnh hưởng lớn nhất trong thời kỳ Bộ phái. Trong thời trị vì của Ashoka, các nhóm Phân biệt thuyết bộ có thể đã tham gia hoạt động truyền giáo ở Gandhara, Bactria, Kashmir, Nam Ấn Độ và Sri Lanka. Đến thế kỷ thứ III sau Công nguyên, ảnh hưởng của nhóm đã lan rộng ở Trung Á và Đông Nam Á. Tại Đại hội kết tập thứ hai, một nhóm các trưởng lão ở Tây nam Avanti đã phát triển học thuyết Phân biệt. Tuy nhiên, theo các học giả hiện đại, thuyết Phân biệt không có bằng chứng khảo cứu cho đến tận thời kỳ A-dục vương, với cuộc tranh biện nổi tiếng tại Đại hội kết tập thứ ba của trưởng lão Moggaliputta-Tissa. Về sau, theo chân phái đoàn truyền giáo của tôn giả Ma-hi-đà, Phật giáo được truyền vào Sri Lanka, hình thành Xích đồng diệp bộ, một tiền thân của Theravada sau này.

Các Vibhajyavādin bác bỏ tuyên bố của Sarvāstivāda rằng tất cả các pháp tồn tại trong quá khứ, hiện tại và tương lai. Thay vào đó, họ phân biệt giữa các pháp "tồn tại" và các pháp không tồn tại, do đó có tên là "các nhà phân biệt". Vibhajyavādin chủ trương rằng các pháp tồn tại trong hiện tại, chứ không phải chúng tồn tại trong tương lai. Đối với các pháp quá khứ, những pháp thiện hay bất thiện đã tạo ra quả hay tác dụng của nó được cho là không tồn tại, nhưng những pháp chưa tạo ra nghiệp quả có thể được cho là có một số hiệu quả. Một sự khác biệt khác với Sarvāstivāda xoay quanh vấn đề thành tựu dần dần hay đột ngột. Các Vibhajyavādin cho rằng khi nhập lưu, sự hiểu biết về Tứ diệu đế đến ngay lập tức (ekābhisamaya), trong khi Nhất thiết hữu bộ khẳng định rằng điều này chỉ xảy ra dần dần (anupubbābhisamaya). Vibhajyavādin cũng khẳng định rằng các vị A-la-hán không thể thoái lui hoặc rơi trở lại trạng thái thấp hơn một khi họ đã đạt được quả vị A la hán. Các Vibhajyavādin cũng bác bỏ học thuyết về trạng thái trung gian giữa các lần tái sinh (antarabhava).

Sammatīya (còn gọi là Pudgalavadin) cũng đề cập đến Vibhajyavādin. Theo tài liệu của Sammatīya, nhánh Vibhajyavādin được phát triển từ Sarvāstivāda.

Sarvāstivādin Abhidharma Mahāvibhāṣa Śāstra mô tả Vibhajyavādin là loại dị giáo "phản đối, ủng hộ các học thuyết có hại và tấn công những người tuân theo Giáo pháp chân chính".

Mahāsāṃghika coi Vibhajyavādin là nhánh gốc của Tăng-già, từ đó hình thành 3 nhánh: Sthavira, Mahāsāṃghika và Vibhajyavādin. Mahāsāṃghika liệt kê các nhánh Mahīśāsaka, Dharmaguptaka, Kāśyapīya, và Tāmraparnīya (Theravada) là hậu duệ của Vibhajyavādin. Bản thân nhánh Mahāsāṃghika, cùng với Prajñaptivāda, được ưu tiên gọi là Bahuśrutiya -Vibhajyavādin.